Цацраг туяаны тухай

Цацраг туяа нь хүмүүст маш аюултай зүйл гэсэн ойлголт төрүүлдэг боловч хүнд тустай хэлбэрээр ашиглагдах тохиолдол олон байдаг. Ургамлын өсөлтийг дэмжих, эмнэлгийн тоног төхөөрөмжийн ариутгал хийх, хагас дамжуулагчийн үйлдвэрлэлд ашиглах гэх мэтээр олон салбарт хэрэглэгдэнэ. Барилгын таазанд суурилуулдаг галын дохиоллын мэдрэгчид хүртэл цацраг туяа ашиглагддаг. Цацраг туяа нь рентген зураг авахад ашиглагддаг рентген туяанаас гадна альфа, бетта, гамма гэх мэт төрлүүд байдаг. Рентген болон гамма туяа нь энергийн өндөр агууламж бүхий цахилгаан соронзон долгион учир түүнийг шингээсэн биет ионждог байна. Цацраг туяа нь ДНК гэх мэт амьд биетийн эд эсийг гэмтээх үйчлэл үзүүлдэг. Гэхдээ шууд бус хэлбэрээр үзүүлэх нөлөө харьцангуй өндөр гэгддэг. Цацраг туяаны нөлөөгөөр амьд биетэд агуулагдах усны молекул задарч идэвхтэй хүчилтөрөгч үүссэнээс амьд эд эсийг гэмтээдэг байна. Амьд биетийн эд эсүүд дундаас идэвхтэй хуваагдах чадвартай эсүүдэд цацраг туяа илүү их нөлөөлдөг. Үүний нэг жишээ нь хорт хавдарын эс бөгөөд эрчимтэй хуваагдах чадвартай учир ердийн эстэй харьцуулахад цацраг туяаны нөлөөлийг илүү их хэмжээгээр авдаг байна. Мөн нарийн гэдэсний эс гэх мэт цацраг туяаны нөлөөнд автамтгай ердийн эсүүд ч бас байдаг ажээ.

Цацраг туяа нь хиймэл зүйл мэт төсөөлөгддөг боловч бидний эргэн тойрон хүрээлэн байгаа орчинд байгалийн жамаар тодорхой хэмжээгээр ялгарч байдаг. Тухайлбал агаарын найрлагад цацраг идэвхт чанар бүхий радон агуулагдаж амьсгалын замаар дамжин хүний биед нэвтэрч байдаг. Үүнээс гадна газрын хөрс, чулуулаг, хүнсний бүтээгдэхүүнд хүртэл их бага хэмжээгээр агуулагдаж байдаг. Мөн сансараас долгион хэлбэрээр агаар мандалд орж ирдэг байна. Газар нутгийн байрлалаас хамаарах боловч хүн жилд дундажаар байгалийн гаралтай цацраг идэвxт бодисоос авах цацраг туяаны хэмжээ 2.4 млЗв байдаг байна. Энэхүү млЗв хэмжээ нь хүний биед сөрөгөөр нөлөөлөхүйц хэмжээний 1000 хуваасны 1-тэй тэнцдэг байна. 100-аас хэдэн мянган млЗв хэмжээний цацраг туяа хүний биед нэвтрэх тохиолдолд үр хөврөлийн эс үхжих, үргүй болох, үс унах гэх мэт нөлөөлөл үзүүлдэг байна. Дэлхийн цацраг туяаны байгууллагын стандартаар байгаль, осол аваари, эмнэлгийн нөхцөлүүдийг оролцуулаад хүний биед нэг жилийн турш шингэх цацраг туяаны хэмжээг 1млЗв (цацраг идэвхт бодистой орчинд ажилладаг хүнд 20 млЗв)-ээс хэтрүүлэхгүй байхыг шаарддаг байна.

Гэхдээ энэ нь зөвхөн стандарт хэмжээ учир илүү гарсан тохиолдолд аюултай гэсэн үг биш юм. Жишээлбэл АНУ-д хийгдсэн судалгаагаар 100 млЗв хэмжээний цацраг туяа шингэсэн тохиолдолд хорт хавдар тусам эрсдэл 100 хүнд 1-ээр нэмэгддэгийг тодорхойлсон байна. Харин хүрээлэн буй байгаль орчны цацрагийн нөхцөлд байгаа хүний хорт хавдар тусах эрсдэл 100 хүний 40-д тохиолддог байна. Амьтанд хийсэн туршилтаар цацрагийн үйлчлэл удам дамжин нөлөөлдөг нь тогтоогдсон байдаг бөгөөд цацрагийн үйлчлэлд орсон амьтны нөхөн үржихүйн эрхтэнүүдийн гэмтэл удамшдаг байна. Харин хүний биед энэхүү нөлөөл удамшдаг нь одоогоор тогтоогдоогүй байна. Япон улсад хийгдсэн судалгаагаар Хирошима, Нагасакийн цөмийн дэлбэрэлтэд өртсөн хүмүүсийн гэмтэл удамшссан тохиолдолд илрээгүй байна. Бага хэмжээний цацрагийн нөлөөлөл хорт хавдар үүсгэх, удамшилд хэрхэн нөлөөлдөг эсэх нь одоогоор бүрэн тодорхой болоогүй байгаа ажээ.

Төрөл бүрийн нөхцөлд хүний биед шингэх цацраг туяаны тун хэмжээг сонирхож үзвэл дотоод эрхтэний рентген зураг авахуулах үед 0.05 млЗв, Токио, Нью-Иорк хотуудын орчимд онгоцоор нисэх үед сансараас ирэх цацраг туяаны хэмжээ 0.2 млЗв, ходоодны рентген зураг авахуулах үед 0.6 млЗв, хүний бүтэн биеийн компьютер томографийн шинжилгээ хийхэд 6.9 млЗв хэмжээний цацраг туяа тус тус хүний биед шингэдэг байна. Сонирхуулахад Бразилийн Guarapari хэмээх газар байгалийн цацраг туяаны ялгарлын хэмжээ 10 млЗв-д хүрдэг байна. Тухайн газрын ойролцоо байрлах наран шарлагын газар цацраг туяаны үйлчлэлд алжаалаа тайлахыг хүссэн жуулчдын сонирхлыг татдаг байна. Магадгүй энэхүү цацраг туяаны өндөр ялгарлын нөлөөгөөр бразилийн хөлбөмбөгчид дэлхийд хамгийн шилдэг нь болдог байж болох юм (хошигнол). Хүний биед шингэсэн цацраг туяаны хэмжээ 3-5 мянган млЗв-д хүрвэл 2 хүний нэгийг, 7-10 мянга млЗв-д хүрвэл ямар ч хүнийг үхэлд хүргэх аюултай юм байна.

Дашрамд дурдахад мэдээллийг Newton сэтгүүлийн япон хэлээр хэвлэгддэг хувилбарын 2008 оны 10 дугаар болон бусад эх сурвалжаас орчуулав. Харин цацрагийн нөлөөлөл хүний биед удамшдаггүй гэсэн байгаа нь эргэлзээтэй санагдав. Миний хувьд өмнө нь Хирошимагийн атомын бөмбөгний дэлбэрэлтэд өртсөн хүний дурсамжийг уншиж байсан юм. Дурсамжид дэлбэрэлтийн үед цацраг туяаны хордлого авсан хүний хожим төрсөн хүүхдийн төмсөг гэдсэн дотроо байрлаж байсныг мэс засал хийж эмчилсэн тухай өгүүлсэн байдаг. Магадгүй энэ тохиолдол дээрх мэдээлэлд дурдагдсан цацраг туяаны удамшлийн нөлөөллийн тухай ойлголтод хамаарагдахгүй байхыг үгүйсгэхгүй.

Мэдээлэл, Физиологи, Фүкүшима