Хорт хүнс - хэрэглэх үү, эс хэрэглэх үү

Сүүлийн үед олон улсын болон мэргэжлийн байгууллагуудаас хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх хүнсний бүтээгдэхүүн, тэдгээрийн зохистой хэрэглээний тухай цөөнгүй мэдээллүүд гарах болов. Мөн нийгмийн сүлжээ, интернетээр дамжин үнэн худал нь үл мэдэгдэх элдэв хортой хүнсний тухай мэдээлэл, цуурхал  тархаж, олон хүнд эргэлзээ төрүүлэхэд хүргэж байна. Бидний өдөр тутам хэрэглэж буй хоол хүнс, хүнсний түүхий эдэд эрүүл ахуйн шаардлага, хортон шавьж устгах химийн бодисын хэрэглээ зэрэг асуудал голчлон анхаарал татдаг байсан бол өнөөдөр цоо шинэ аюул эрсдэлүүдийн тухай ярих болов. Үүнд бидний өдөр тутам хэрэглэж буй голлох хүнсний түүхий эдүүд ч хамаарч, зарим төрлийн бүтээгдэхүүний хэрэглээ, борлуулалт буурч байна.

Хүнсний бүтээгдэхүүний аюул эрсдлийн талаархи бүрэн бус, тодорхойгүй мэдээлэл тархах явдал элбэг байгаа нь хэрэглэгчдэд илүү эмзэг хүлээж авах, болгоомжлол үүсгэхэд хүргэж байна. Тухайлбал махыг өндөр хэмд халаах, утах боловсруулалт хийх үед үүсэх бодис хорт хавдар үүсгэх магадлалыг нэмэгдүүлж байгаа тухай судалгааны дүнд тулгуурлан хиам зэрэг боловсруулсан махан бүтээгдэхүүн бүдүүн гэдэсний хорт хавдар үүсгэх магадлалтай талаар өнгөрөгч оны 11-р сард ДЭМБ-аас мэдээлсэн. Гэвч өдөр тутмын хиаман төрлийн бүтээгдэхүүний хэрэглээ 14 грамаас их байгаа тохиолдолд эрсдэл үүсгэж байгаа гэсэн судалгааны үр дүн мэдээллүүдэд тэр болгон дурдагдаагүйгээс хэрэглэх хэмжээнээс үл хамааран "хиам л бол хортой" гэсэн ойлголтыг олон хэрэглэгчид төрүүлж байна. Тэгвэл япончуудын дундаж хэрэглээний нөхцөлд эрсдлийн хэмжээ өчүүхэн бага тухай тус улсын хүнсний аюулгүй байдлын байгууллагын дүгнэлт гарчээ.

Мөн эрсдлийн түвшин хооллох соёл, хүнсний голлох түүхий эдийн төрлөөр эрс ялгаатай улс орон бүрт адил байх эсэх нь анхаарал татаж байна. Америкийн Хүнс Эмийн байгууллага (FDA) маргарин төрлийн бүтээгдэхүүнд агуулагдах ханаагүй тосны хүчил (trans-unsaturated fatty acids) зүрхний өвчлөлийг нэмэгдүүлэхэд нөлөөлж байна гэж үзэн, хэрэглээг 3 жилийн дараагаас бүрэн хориглох тухай зарласан билээ. Тус байгууллага хүний өдөр тутмын хоол хүнснээс авах энергийн 1%-иас илүүгүйг ханаагүй тосны хүчлээс авах нь зохимжтой хэмээн тооцжээ. Түргэн хоол болон махан төрлийн бүтээгдэхүүний хэрэглээ өндөртэй АНУ-д ханаагүй тосны хүчлээс авах энергийн хэмжээ 2.6% байгаа бол японд энэ үзүүлэлт дөнгөж 0.3% байна.

Цагаан будааг өдөр тутам хүнсэндээ хэрэглэх тохиолдолд түүнд агуулагдах хүнцэл (arsenic)-ийн эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөө эрс нэмэгдэнэ хэмээн Шведийн Хүнсний Байгууллага саяхан зарлав. Европын холбоо цагаан будааны хэрэглээний зохистой хэмжээг энэ онд багтаан тогтоохоор төлөвлөж байна. Швед улсын хувьд ази гаралтай цагаач иргэдийн тооны өсөлттэй хамт цагаан будааны хэрэглээ нэмэгдэж, иргэдийн эрүүл мэндэд шинэ эрсдэл үүсгэхээс сэргийлэхэд хүргэжээ. Нөгөө талаас эрсдэлийг Хятад, Бангладеш зэрэг орны ундны усанд агуулагдах хүнцлийн нөлөөлөлд хийсэн судалгаанд тулгуурлан тооцоолсон байна.

Тэгвэл олон зууны туршид цагаан будааг голлон хүнсэндээ хэрэглэсээр ирсэн япончуудын хувьд түүнээс үүдэн хүний эрүүл мэндэд үзүүлсэн сөрөг нөлөөллийн тохиолдол нэг ч удаа бүртгэгдээгүйгээр барахгүй урт наслалтаар дэлхийд тэргүүлэгч орнуудын нэгт тооцогдож байна. Хүнсний бүтээгдэхүүн, түүхий эдэд агуулагдах хорт бодис, тэдгээрийн хоруу чанарын тухай мэдээлэл олноор гарах болсон нь энэ төрлийн эрсдэл огцом нэмэгдсэнээс бус шинжилгээний технологи эрс сайжирч байгаатай холбоотой юм. Үүний нөлөөгөөр хүмүүсийн олон зуун жилийн туршид хэрэглэж ирсэн хүнсний голлох бүтээгдэхүүн "хортой болон хувирч" байна. Үнэн чанартаа зарим төрлийн хүнсний ногоо, байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн хэмээн бидний ойлгож ахиухан хэрэглэж ирсэн түүхий эдүүд ч тодорхой хэмжээгээр хорт бодисуудыг агуулдаг. Хэрэв хорт бодис, аюул эрсдлийн тухай мэдээлэл бүрийг эмзэглэн хүлээж аваад байвал бидэнд хоол хүнсэндээ итгэж хэрэглэх зүйл олдохгүй болох нь мэдээжийн хэрэг юм.
Мэргэжилтнүүдийн зөвлөж байгаагаар хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдах хорт бодисын эрсдэлийг эрс бууруулахын тулд хоёрхон хүчин зүйлийг анхаарахад хангалттай ажээ. Үүнд тухайн бүтээгдэхүүний хэрэглэх хэмжээ болон агуулагдах бодсын хоруу чанар юм. Эрсдэл үзүүлэх магадлал бүхий бодисын агууламж хэдий бага байлаа ч тухайн бүтээгдэхүүнийг тогтмол буюу их хэмжээгээр хэрэглэх тохиолдолд хүний бие, эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл их байна. Нөгөө талаас эрсдэл ихтэй ч хэрэглээ бага тохиолдолд сөрөг нөлөөлөл эрс багасдаг. Ийнхүү хүнсний аливаа бүтээгдэхүүний сөрөг нөлөөллийг багасгах, хэрэглээний тохиромжтой хэмжээг сонгох хамгийн зөв арга нь бүтээгдэхүүний төрлүүдийн харьцааг зөв барих буюу зохистой хооллож хэвших явдал юм.

Нөгөө талаас хоол хүнсээр дамжин хүний эрүүл мэндэд учрах эрсдлүүдийг зөв үнэлж сурах нь чухал юм. Хэрэглэгчдийн хувьд хүнсэнд агуулагдах хорт бодис, хүнсний нэмэлт бодисын агууламж, шавьж устгах зориулалт бүхий химийн бодисын хэрэглээ хамгийн их анхаарал татдаг нь судалгаагаар тогтоогджээ. Гэвч бодит байдалд эдгээрийн нөлөө маш бага бөгөөд эрсдлийн түвшингээр 1-рт хэт их хэмжээний хоол идэж хэвших, 2-рт согтууруулах ундааны хэт их хэрэглээ 3-рт бактери буюу хоолны хордлого тэргүүлж байна. Голландын эрдэмтэдийн хийсэн судалгаагаар хүний эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх хүчин зүйлсийг дараах байдлаар тодорхойлсон байна. Үүнд;
1. Хоол, xүнсний зохисгүй хэрэглээ, Xөдөлгөөний дутагдал. 
2. Ханаагүй тосны хүчлийн хэт их хэрэглээ + загас, xүнсний ногооны дутагдал + согтуурлах ундааны хэт их хэрэглээ.
3. Ханаагүй тосны хүчлийн хэт их хэрэглээ, Агаар дахь тоосонцор, Томуу
4. Бактерээс үүдэлтэй хоол боловсруулах эрхтэний үрэвсэл.

Хүнсэнд агуулагдах хорт бодисын тухай мэдээллээс гадна бидний амьдралын хэвшилээс үүдэн хооллох дэгийг өөрчлөх төрөл бүрийн зөвлөмж, аргачлалууд гарч байна. Өвчинг хялбар эдгээх, гоо сайхнаа хадгалах, турах зорилгоор зөвхөн нэг буюу хэдэн төрлийн бүтээгдэхүүн тогтмол хэрэглэх, эсвэл зарим төрлийн хүнсний хэрэглээнээс бүрмөсөн татгалзах зэрэг зөвлөмжүүд нь бодитоор хэрэгжүүлсэн гэгдэх хүмүүсийн жишээг дурдаж, итгэл үнэмшил төрүүлэх тохиолдол олон бий. Гэвч хүмүүсийн бие махбодь, амьдралын дадал, заншлын онцлог, ялгаанаас хамааран заримд нь таарч тохирох мэт санагдах боловч бүх хүнд адил тэгш үйлчилнэ гэх баталгаа үгүй юм.

Япон улсад худалдаалагдаж буй "Нүүрс ус хүн төрөлхтөнг мөхөөнө" хэмээх номын нийт борлуулалтын хэмжээ өнгөрөгч жил 100 мянгын босгыг давсан юм. Уг номын зохиогч, эмч Нацуй Макатоши "эрүүл амьдарч, урт наслахыг хүсвэл нүүрс ус агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүнээс бүрмөсөн татгалзах хэрэгтэй" хэмээн зөвлөсөн нь олон мянган япончуудын сонирхлыг татжээ. Нүүрс ус нь хоол хүнсний шим тэжээлийн бодисын үндсэн хэлбэр бөгөөд гурил, гурилан бүтээгдэхүүн, будаа, төмс, лууван зэрэгт их хэмжээгээр агуулагддаг. Нацуйгийн зөвлөж байгаагаар нүүрс ус нь хүний биед сахар болон хувирах бөгөөд хар тамхины адил донтуулдаг. Бие дэх сахрын хэмжээ нэмэгдсээр чихрийн шижин болон бусад өвчний үүсгэвэр болно. Мөн таргалалтын шалтгааныг өөх тосны хэт их хэрэглээ гэж ойлгосоор ирсэн нь эндүүрэл бөгөөд үнэндээ нүүрс усны хэтэрсэн хэрэглээнээс үүдэлтэй гэжээ. Нөгөө талаас Нацуй өөрөө нүүрс ус хэрэглэхээ больсноос хойш хагас жилийн хугацаанд 11 кг турж, нойргүйдэл, цусны даралт ихсэх өвчнөөс бүрэн салсан гэв.

Гэвч нүүрс ус нь тархийг энергиэр хангагч үндсэн бодис болох глюкозыг үйлдвэрлэгч чухал түүхий эд бөгөөд хэрэв хэрэглээг огцом багасгавал тархи цусан хангамжийн дутагдалд орж, ажиллагаа нь эрс сулардаг байна. Хүн өдөр тутам хэрэглэж буй хоол хүнсний нийт илчлэгийн  20% нь зөвхөн тархинд зарцуулагддаг. Нүүрс ус нь мөн бие дэх устай нэгдэн булчинг бүрдүүлэгч гликогенг үүсгэнэ. Харин нүүрс ус бүхий хүнс хэрэглэхгүй тохиолдолд бие махбод булчин дахь гликогенг задлан, тархины тэжээлийн бодис глюкозыг үүсгэнэ. Иймд булчингийн жингийн хамт биеийн жин багасч турсан мэт харагдах боловч биед агуулагдах өөхний хэмжээ харьцангуйгаар нэмэгдэж, нуугдмал таргалалтад хүргэдэг байна. Харин таргалалтын үндсэн шалтгаан нь ихэвчлэн хооллох буруу зуршил, хэт их идэх, хөдөлгөөний дутагдал гэдэг нь тодорхой бөгөөд нүүрс ус бүхий үндсэн бүтээгдэхүүний хэрэглээг хязгаарлах явдал нь зохисгүй хооллолтын нэг хэлбэр юм.

Харвард болон Индонезийн Үндэсний Их Сургуулийн эрдэмтэд хамтран, 1980-аас 2006 оны хооронд 130 гаруй мянган хүнийг хамруулан хийсэн судалгаа Нацуй болон түүнийхтэй төстэй турах аргачлал үндэслэлгүй болохыг харуулжээ. 20 гаруй жил үргэлжилсэн судалгаагаар нүүрс ус бага хэрэглэдэг эрчүүдийн нас барах эрсдэл ердийн хэрэглээтэй эрчүүдээс 1.5 дахин их байсан бол эмэгтэйчүүдийн хувьд 1.35 дахин илүү байгаа нь тодорхой болсон байна. Нүүрс усны бага хэрэглээ бүхий хүмүүсийн хувьд хорт хавдар болон зүрх судасны өвчлөл онцгой нэмэгдэж, нас баралтын голлох шалтгаан болжээ. Судалгаа хоол тэжээлийн зохистой баланс алдагдах нь хүнд өвчинд нэрвэгдэж, улмаар харьцангуй эрт нас барахад хүргэдгийг нотлов. Хоол хүнсэндээ хэрэглэх нүүрс усны хэмжээг нийт илчлэгийн 50-70 хувь байхаар тооцож, амьтны гаралтай уураг, өөх тос агуулах хүнсний хэрэглээг багасан, ургамлын ширхэгт бүхий хүнсний ногоо, ургамлын гаралтай уураг хэрэглэх нь эрүүл амьдарч, урт наслахад туслана. Харин турах, жингээ барих хамгийн зөв бөгөөд эрүүл арга нь зохистой хоололт, тогтмол дасгал хөдөлгөөн хийж хэвших явдал билээ. Мөн хоол тэжээлийн балансыг эвдэлгүйгээр нийт илчлэгийн хэмжээг бууруулах нь үр дүнтэй арга юм.


 эх сурвалж; NHK болон бусад

Гариган мананцар буюу нарны мөхөл

Биднээс 3800 гэрлийн жилийн зайд орших Эрвээхэй мананцарын далавчны өргөн 2 гэрлийн жилээр хэмжигдэнэ. Энэ нь нар дэлхийн хоорондын зайнаас 100 мянга дахин их юм. Муурын нүд мананцар хэдийгээр энгийн нүдээр бараг үзэгдэхгүй боловч хэд хэдэн дугуй хэлбэрийн дүрс давхарласан мэт харагдана.


Сансрын Хабл дурангийн бидэнд үзүүлсэн орчлон ертөнцийн үзэсгэлэнт дүр төрхийн нэг нь гариган мананцар юм. Гэвч гариган мананцарын оноосон нэр бидний мэдэх гаригтай холбоогүй бөгөөд шинжлэх ухаанд анх нээгдсэн үеийн судалгааны аргачлалаас үүдэлтэй ажээ. 18-р зууны үеийн нэрт эрдэмтэн Вилиам Хершел Тэнгэрийн ван гаригаас авхуулаас одон орон судлалын олон нээлт хийсэн хүн юм. Тэрээр 6м урттай дуран авай ашиглан орой бүр ажиглалт хийдэг байжээ. Нэгэн удаа Бумбын орд руу чиглүүлсэн дуранд нь дугуй хэлбэртэй гариг мэт боловч бага зэрэг сарнисан гэрэл харагджээ. Ердийн мананцарын гэрэл дурангийн бага таталтын үед сарниж нэг өнгийн мэт харагдах боловч, илүү томруулахад өнгө ялгарч харагддаг. Өөрөөр хэлбэл мананцарын гэрлийн эрч болон өнгө жигд бус байдаг. Гэвч Хершелийн илрүүлсэн мананцар тийм биш байв. Илүү их таталт хийж харсан ч гэрэл сарнисан хэвээр, түүний нээсэн Тэнгэрийн ван гаригтай төстэй байжээ. Амьдралынхаа туршид адил төрлийн 16 биетийг илрүүлсэн Хершел тэдгээрийг гариган мананцар хэмээн нэрлэсэн байна. Гэхдээ тухайн үед гариган мананцарын нууцыг бүрэн тайлах боломжгүй байсан юм.


Харин 19-р зууны үеэс спектрограф хэмээх ажиглалтын төхөөрөмж бий болж, түүнийг ашиглах болсон Вилиам Хагинс гариган мананцарыг нарийвчлан судлажээ. Спектрограф нь призмын тусламжтайгаар гэрлийг долгионы уртаар ялгах төхөөрөмж юм. Түүгээр нар мэтийн одны гэрэл солонгын адил өнгө өнгийн олон зураас болон харагддаг. Тэгвэл гариган мананцарын ажиглалтын үед хар цагаан өнгийн хэдхэн зураас үүсчээ. Энэ нь түүнийг бие даасан нэгэн өнгөөс бүрддэг болохыг илэрхийлнэ. Хар цагаан зураас нь хүчилтөрөгч, нүүрстөрөгчийг илтгэх шугам бөгөөд гариган мананцарын жинхэнэ төрхийг харуулж байв. Гариган мананцарын төвд од байрлаж, түүнээс ялгарах хэт ягаан туяа эргэн тойрны хийг гэрэлтүүлж байдаг ажээ. Хийн атомын төвийг тойрон электронүүд эргэлдэнэ. Түүнд хэт ягаан туяа тусах үед энерги шингээн, эргэлдэж байсан тойрог замаас гарч илүү гадна талын тойрог руу шилжихэд хүргэнэ. Харин электрон буцаж хуучин тойрогтоо шилжих үед шингээж авсан энергиэ гэрэл болгон ялгаруулдаг. Энэхүү гэрлийн долгионы уртаас хамааран устөрөгчийн хийнээс улаан болон хөх, хүчилтөрөгчөөс хөх гэх мэт өөр өөр өнгийн гэрэл ялгардаг. Иймд спектрофоор дамжсан гэрлийн өнгөнөөс хамааруулан гариган мананцарын ойролцоох хий ямар төрлийнх болохыг таних боломжтой.


Огторгуйн очир эрдэнэс мэт гариган мананцарын гайхамшигт дүр төрх нь үнэн чанартаа одны амьдралын сүүлийн мөчийг үзүүлж байдаг ажээ. Нар мэтийн харьцангуй жижиг оддын төгсгөл нь гариган мананцар юм. Өндөр температур, нягт бүхий нарны төвд цөмийн нэгдэх урвал явагдаж байдаг. Устөрөгчийн 4 атом нэгдэн гелийг үүсгэх явцад ялгаруулах их хэмжээний энерги дэлхийг бусад гаригуудын хамт хэдэн тэрбум жилийн турш гэрэлтүүлсээр иржээ. Энэ бүх хугацаанд нарны төвд үүссэн гелийн хэмжээ тогтмол нэмэгдсээр байгаа боловч цөмийн урвалд оролгүй тогтвортой байдалд оршсоор байна. Тэгвэл 5-6 тэрбум жилийн дараа хуралдсан гелийн нягт болон температур нэмэгдэн тодорхой утгад хүрэх үед устөрөгчтэй нэгдэн их хэмжээний энергийг ялгаруулна. Энэхүү энергийн нөлөөгөөр нар хөөн томорч, аварга улаан од болон хувирна. Энэ үеэс нарны төв дэх гелийн 3 атом нэгдэн устөрөгчийг үүсгэж эхлэнэ. Улмаар нарны төвд нүүрстөрөгч, түүнийг хүрээлсэн гелий, гадна талын устөрөгч бүхий 3 давхар бүтцийг үүсгэнэ. Гелий болон устөрөгчийн цөмийн нэгдлээс ялгарах их хэмжээний энергийн нөлөөгөөр одоогийнхоос 200 дахин томорсон нарны аварга улаан одны үе тэрбум жил үргэлжлэх ажээ. Эцэст нь нарны гадаргаас устөрөгч, хүчилтөрөгчийг агуулах хий тархана. Шалтгаан нь хэт томорсон одны гадаргын татах хүч багасч хийг тогтоон барьж чадахгүй, нөгөө талаас одны дотроос ялгарах гэрлийн даралтын нөлөө юм. Харин наранд агуулагдах устөрөгчийн нөөц дуусах үед цөмийн урвал зогсож, нар огцом жижгэрнэ. Ийнхүү нарны амьдрал төгсөх үед үүсэх цагаан одой одноос, хэт ягаан туяа ялгарч ойр орчны хийг гэрэлтүүлснээр гариган мананцар болон хувирах ажээ. Цагаан одой од болон хувирсан нарны хэмжээ одоогийнхоос 100 дахин бага буюу өнөөгийн дэлхийтэй ойролцоо хэмжээтэй байна.


Тэгвэл нарнаас 10 болон түүнээс олон дахин том, илүү хүнд оддын төгсгөл арай өөр түүхийг өгүүлнэ. Ийм оддын төвд аажим хуралдах нүүрстөрөгч даралт температурыг нэмэгдүүлснээр, тодорхой утгад гелийтэй нэгдэн хүчилтөрөгчийг үүсгэхэд хүргэнэ. Одны төвийн температур 600 сая хэмээс давахад нүүрстөрөгчийн хооронд цөмийн нэгдэл явагдаж, неон болон магнийг үүсгэдэг. Температур 3 тэрбум хэмээс давах үед хүчилтөрөгчийн цөмийн нэгдлээр цахиур болон хүхрийг үүсгэнэ. Харин 4 тэрбум хэмээс давах үед цахиур гелийтэй, улмаар үүссэн бусад бодисуудтай нэгдэн илүү өндөр нягт бүхий төмрийг үүсгэнэ. Төмрийн цөм бусад бодисоос хамгийн илүү нягттай учир цөмийн нэгдэлд оролгүйгээр харьцангуй удаан хугацаанд тогтвортой оршиж, аажим хуралдсаар байна. Гэвч темпертурын өсөлтийн дараагийн шатанд өндөр энерги бүхий фотон үүсэх бөгөөд тэр нь төмрийг нэгэн зэрэг гелий болгон задлана. Ийнхүү одны цөмийг тогтоон баригч үгүй болсноор эргэн тойрны бодисууд төв рүү нэгэн зэрэг унаж, түүний эсрэг чиглэх аварга дэлбэрэлтийг үүсгэнэ. Нэн шинэ одны дэлбэрэлт хэмээн нэрлэгдэх энэхүү үзэгдлийн үед цахиур, төмөр, кальци мэтийн гариган мананцарт үл агуулагдах хүнд элемэнтүүд их хэмжээгээр үүсдэг болохыг рентгэн зургаас нь мэдэх боломжтой юм.

Нар аварга улаан од болон хувирах үед дэлхийн хувь заяа хэрхэх нь цөөнгүй эрдэмтэдийн сонирхлыг татдаг. Нарнаас хий ялгарч жин нь багасах үед татах хүч нь мөн адил буурах тул дэлхий одоогийнхоос илүү гадна талын тойрог буюу наранд залгигдах аюулгүйн хязгаарт шилжинэ гэж зарим нь үзэж байна. Тэгвэл зарим нь их хэмжээний хийнээс үүсэх үрэлтийн нөлөөгөөр эргэлтийн энергиэ алдаж, наранд татагдан унана гэж үзэж буй. Үүнтэй адил нарнаас үүсэх гариган мананцарын төрхийг таамаглахыг ч бас оролдож байна. Канарын одон орны төвийн судлаач Романо Коллер гариг хэлбэрийн мананцарын катаоли бүтээжээ. Судалгаагаар дугуй хэлбэрээс илүүтэйгээр тэнхлэгийн шугамаас хоёр тийш тэлсэн тэгш хэмт хэлбэр ихэнх хувийг эзлэж байв. Туйлт хэлбэр хэмээгдэх энэхүү гариган мананцар хэрхэн үүсдэг болохыг Хабл дурангаар судлаж байна. CRL618 гариг хэлбэрийн мананцар үүсэхээс өмнөхөн хий одноос 2 тийш чиглэн, 200 км/с хурдаар тархаж байгааг илрүүлжээ. Рочестер их сургуулийн профессор Адам Франкийн судалгаагаар нэгнээ тойрон эргэж буй 2 одноос ийм үзэгдэл ажиглагддаг болохыг тогтоосон байна. 2 одны аль том нь түрүүлэн аварга улаан од болох бөгөөд ялгаруулсан хий нь жижиг одонд татагдан түүнийг тойрон эргэдэг. Эргэлтээс үүсэх хүчтэй соронзон орон хийг хурдасган хоёр чиглэлд цацсанаар туйлт хэлбэрийн гариган мананцар үүсдэг байна. Тэгвэл манай нар хос од биш учир бөөрөнхий хэлбэрийн гариган мананцарыг үүсгэнэ хэмээн таамаглаж байна.

Одноос ялгарах гэрэл тархан одож буй хийнд хүрэхээ болих хүртэл дунджаар 10 мянган жилийг өнгөрүүлнэ. Гариган мананцар нь жижиг оддын хэдэн тэрбум жилийн амьдралын сүүлчийн мөч юм. Гэхдээ жижиг одноос үүсэх гариган мананцар, нэн шинэ одны дэлбэрэлтээр дуусах аварга оддын мөхөл бүхний төгсгөл биш юм. Оддын мөхлөөс үүсэх хий дахин нэгдэж шинэ шинэ оддыг, шинэ амьдралыг (одны) үүсгэх тохиолдол олон бөгөөд нэгэн тод жишээ нь Маралын мананцар (Orion Nebula) билээ.


эх сурвалж; NHK